حسرت کارهای معمولی بر دل بچه های سال صفر! - دکترای اقتصاد

از همان فصل اول ما با فضای آینده و تصورات نویسنده از آینده تا حدودی آشنا می شویم و بعضا مو به تن مان سیخ می گردد که: وای بر ما که، زمین را چگونه به چند نسل بعدمان تحویل می دهیم..

نویسنده به شخصیت ها خوب پرداخته است و ما با ویژگی اخلاقی خاص هر شخصیت آشنا می شویم و آنها را به خاطر می سپاریم. شخصیت های متفاوتی داریم؛ مثلا میلاد صادق است، کیان علم گرا است، شریف شاعری با روح لطیف است، یوسف و شهاب در یک جبهه و بر ضد کیان هستند.

در اوایل رمان شخصیت های یوسف و شهاب متمایز نبود؛ ولی بعدها متوجه می شویم که شهاب در هیچ کدام از دیالوگ هایش از فعل استفاده نمی نماید، مثل شهاب می آید و می رود؛ ولی در کل حضور شهاب در این رمان کمرنگ بود و از یک سوم به بعد کلا نبود و من کم کم داشتم فراموشش می کردم و در برخی مواقع نگران می شدم که نکند ناپدید شده باشد.

اما درباره شخصیت کیان؛ به نظر من کیان بیشتر از آن چیزی است که دوستانش تصور می نمایند و یا مخاطب درباره اش می خواند. دوستانش کیان را اعصاب خوردکن یا به قول یوسف نفرت انگیز می دانند؛ در حالی که او فقط علم گرا است و سعی می نماید به مسائل با منطق خودش و با علم روز واکنش نشان بدهد. کیان قطعا خاص است؛ اصلا قدرت علم بیشتر از این است که کیان در حد توصیف کتاب بماند.

راجع به شریف این سؤال پیش می آید که چطور توانسته است برای هر شرایط دوستانش شعری از پیش بسراید که به موقع گرفتاری، مرهم دردشان بگردد؟ به نوعی حس کردم که او هم چیزهایی درباره آینده می داند و آدم عمیقی است و می تواند با طبیعت حرف بزند و حرف هایش را برای میلاد ترجمه کند. حتی برخی از شعرهایش هم درباره آینده بود. این ویژگی ها باعث می شدند من انتظار داشته باشم او هم چیزهایی بداند و به نوعی بتواند پیش بینی کند.

میلاد شخصیتی است که بیش از حد فکر می نماید (اُوِر تینکینگ over thinking دارد). فکر آشفته ای دارد، همه حرف ها را از هر جهت تحلیل می نماید، به همه چیز فکر می نماید؛ حتی به فکر های همه هم فکر می نماید. این باعث می گردد خواننده بیشتر با داستان همراه بگردد، سرنخ بگیرد و با شخصیت ها بیشتر و عمیق تر آشنا گردد. در مجموع هر کسی می تواند در این رمان، شخصیت متناسب با شخصیت خودش را پیدا کند و هم ذات پنداری کند.

نویسنده آینده را طوری به تصویر کشیده است که ساعت ها به فکر فرو می رویم. کپسول های اکسیژن، قرص های گرما، شیرهای بخار و لذت هایی که ما امروزه از آنها بهره مند هستیم ولی برای آیندگان تبدیل به یک حسرت و چه بسا ناسزا می گردد؛ مثل مسئولین هندوانه خور (بعد از خواندن رمان یک هندوانه خوش از گلویم پایین نمی رود.). ولی در هر حال از حقیقت نمی گردد فرار کرد. ما همان مسئولان هندوانه خوری هستیم که با آب، خودمان را می شوییم، با درخت ها میز و صندلی می سازیم، حیوانات را شکار می کنیم، جنگ افزار می سازیم و طی جنگ محیط زیست مان را نابود می کنیم و به قول کیان، شرایطی تأسف برانگیز برای بچه های سال صفر به ارث می گذاریم و حسرت سیراب شدن، تماشا دریا و جنگل یا حیوانات مختلف و چشیدن طعم میوه ها و غذاها را به دل شان می گذاریم.

رمان به قدری تأثیرگذار است که من همین الان هم وجود خاک خوارهای ریزی را حس می کنم که فکر انسان ها را به نفع خودشان تغییر می دهند تا به وسیله ما، زمین خالی از آب و اکسیژن گردد و به سال صفرش نزدیک تر! حتی فکرش هم وحشتناک است.

لازم به اشاره است که با توجه با پیشرفت سریع علم شاید ما در آینده چیزهایی مثل کارت شناسایی، مداد و اتوماتیک و دفتر و کتاب یا پله نداشته باشیم؛ اما در کل نویسنده به خوبی توانسته آینده را دهشتناک و تأمل برانگیز توصیف کند؛ تنها نام شن زار خزر به جای دریای خزر رعشه به تن آدم می اندازد. فکرش را بکنید عوض اینکه بگوییم زیر درخت پارک دراز کشیدم، بگوییم زیر درخت واقعی پارک دراز کشیدم!

همان طور که ما به موقع گرسنگی از تماشای غذاها که در فضای مجازی موکبانگ نامیده می شوند لذت می بریم، میلاد هم به موقع تشنگی رو به تماشای باران و برف و رودخانه و... به وسیله رایانک آورده بود. این باعث می گردد که بیشتر به مصرف آب و غذا دقت کنیم؛ کاری که هزارتا برنامه آموزشی و صدها آمار و هشدار نمی تواند انجام دهد. (کاش مسئولان و صاحبان کارخانه های آلوده نماینده محیط زیست هم این کتاب را بخوانند.).

معلوم است که نویسنده مطالعات زیادی درباره روان شناسی و فکر دارد. با شکنجه هایی مثل بودن در اتاق تماما سفید و بی خبر بودن از زمان آشنا است؛ حتی این را به ما می فهماند که احساس درد نوعی نعمت است. در این کتاب به خوبی به حواس اشاره شده است و خواننده را با حواس پنجگانه اش و جنبه های ادراکی اش بیشتر آشنا می نماید.

روی فکر و کارکرد مغز هم خیلی مانور داده شده و جملات زیادی در این مورد نوشته شده است؛ ولی به نظر من خواننده نتوانسته این اطلاعات را کامل و در حد مطالعات و نوشته های نویسنده دریافت کند. خود نویسنده هم احتمالا این موضوع را می داند؛ چون میلاد را با ما همراه می نماید و میلاد هم مانند ما داد می زد که: نمی فهمم، سر در نمی آورم، نمی دانم.... انگار که نویسنده با این روش می خواست به مخاطب بگوید که می دانم نمی فهمی، میلاد هم نمی فهمد. نگران نباش و به خواندن ادامه بده.

نویسنده جزئی نگر است و بازی با کلمات و جمله ها را خیلی خوب بلد است و به گونه ای به جزئیات اشاره می نماید که خواننده با تصورشان حس خوبی می گیرد و با لذت های ساده زندگی بیشتر آشنا می گردد و قدر لحظه ها را با یادآوری حرف ها و شعرهای نویسنده بیشتر می داند؛ حتی قدر آن لحظه ای که آدم هیچ کار خاصی نمی نماید؛ فقط یک پایش را روی پای دیگرش می اندازد و دستانش را پشت سرش قفل می نماید و فکر می نماید به صدای شاخه های درختان و نسیم پایکوبیان بین برگ هایشان، تماشای دریا و غیره.

نویسنده به وسیله سلدا و شریف راهکار هایی برای مشکلاتی مانند ترس و استرس به ما پیشنهاد می دهد و همزمان با میلاد فکر و روح ما هم با انجام آن راهکار ها آرام می گیرد. برخی از این جزئیات به خودی خود قابلیت تبدیل شدن به داستان و سوژه را دارند و خواننده حین خواندن رمان می تواند علاوه بر همراه شدن با داستان اصلی با هر یک از این سوژه های ریز به روش خودش داستان بسازد و لذت ببرد و هزاران حدس درباره آینده و شخصیت ها بزند. برای مثال اگر در یک قدمی مرگ به انسان ها ویروس تزریق گردد تا آنها به جای دفن و خاکسترشدن، به درخت تبدیل شوند و به جای قبرستان، جنگل داشته باشیم فکرش را بکنید که به جای سنگ قبر، شاخه های پدربزرگ یا هر یک از عزیزان مرحوم تان را لمس کنید. به نظر من این یک تعلیق قوی و لذت بخش است.

اما در کنار همه مواردی که به آن اشاره کردم، به جواب برخی از سؤال هایم در طول این جلد از رمان نرسیدم. مثل این که خاک خوارها چه چیزی از جان علایی می خواستند و چرا با اثبات وجودشان به او راه نابودی خودشان را هموارتر کردند؟ یا چرا سلدا گفت: قیزیل قئز تک فرزند است؟ ولی بازرس آیاتای که قیزیل قئز است خواهر دو قلو دارد و مهم ترین سؤال، تپه ای که مانند انسان نفس می کشد کجا رفت؟ من همین الان هم با تصور آن تپه می ترسم و می خواهم بدانم که چیست و چه می خواهد. بی جواب ماندن سؤال ها باعث می گردد که هم کلافه بشوم هم مشتاق خواندن جلدهای بعدی باشم.

حسین قربانزاده خیاوی علاوه بر نویسنده ای توانا، شاعر قهاری هم است. شعرها در میان داستان، لذت بخش بود؛ خصوصا اینکه به موضوع ربط داشت و با دانستن موضوع می توانیم بهتر شعرها را تحلیل کنیم. بازی با کلمات در شعرها هم عالی رعایت شده بود (سی بیست من، سیبی ست پنهان) سی بیست با سیبی ست فرق دارد. شعرها با اینکه عالی بودند؛ ولی در فصلی که یاشیل اوغلان و قیزیل قئز و سلدا با هم علیه خاک خوارها همکاری می نمایند، پشت سر هم و در میان فضای فکری که سلدا ایجاد نموده بود می آمدند و تحلیل شان سخت بود. احتیاج به تحلیل داشتند؛ ولی چون می ترسیدم رشته کلام از دستم برود سریع تر رد می کردم.

فصل آخر نفس گیر و زیباست. جمله آخرش مرا به یاد فصل های سال انداخت نور سبز چشم هایم را پر کرد، سرخ شد، زرد و بعد سفید. سبز مثل بهار و تابستان است، زرد و سرخ برای پاییز و سفید مثل برف زمستان. در این فصل از کتاب، تمام خواننده هایی که رمان را می خوانند با راهنمایی سلدا و به همراه قیزیل قئز و یاشیل اوغلان فکر هایشان را یکی می نمایند و با فکر قوی تری به جنگ خاک خوارها می روند.

پرده خاکستری شبیه ساختار سلول های مغز است. سلول های مغز یک بخش حجیم به نام جسم سلولی دارند که شبیه لکه های زرد پرده خاکستری است و رشته هایی به نام دندریت و آکسون دارند که پیغام های عصبی بین شان راهنمایی می شوند و به جسم سلولی می رسد. این ها هم شبیه رشته های سفید بین لکه های زرد است. میلاد روی این پرده تصویر و رویا می بیند؛ این همان اتفاقی است که در مغز ما هم می افتد. حتی خود مغز هم بخش خاکستری دارد که کارهایی مثل یادگیری، حافظه، عملکرد شناختی، توجه و کنترل ماهیچه ها را بر عهده دارد و نوعی پرده خاکستری هم است. پشت پرده خاکستری کتابخانه قرار داشت؛ پشت مغز شلوغ هم جهانیی از کتاب، حرف، شعر و کلمه است.

و از منظر دیگر رشته های عصبی یا همان رشته های سفیدرنگ روی پرده خاکستری، شبیه ریشه درخت است. درخت با ریشه هایش حیات دارد و انسان با رشته های عصبی و مغز و تفکرش و پرده خاکستری با پایکوبی رشته های سفیدش. گوی شیشه ای به نوعی شبیه زندگی و کوشش برای قرارگیری کلاه روی سر دلقک، شبیه هدف زندگی است. وقتی کلاه روی سر کس دیگری قرار می گیرد گوی شیشه ای را می تکانند تا از اول آغاز نمایند. ما هم وقتی هدف هایمان را نمی توانیم درست دنبال کنیم، سبک زندگی مان را می تکانیم و از نوع برنامه ریزی می کنیم. حتی ممکن است از شدت فکر و خیال و تصورات وحشتناک، گوی و زندگی مان را برای انتها دادن به افکار وحشتناک بشکنیم!

نوشته ام را با اشاره دوباره به تأثیرگذاری رمان گریز از سال صفر به انتها می رسانم. این داستان درباره شخصیت خودمان به ما هشدار می دهد و به ما یادآوری می نماید طوری زندگی کنیم که بتوانیم به چشم کسانی مثل سلدا، بدون ترس نگاه کنیم. با نویسنده همراه می شویم و می گوییم که: ما هم می توانیم جوانه بزنیم و سبز بشویم. می توانیم به جهان ثابت کنیم که ما دختران و پسران یاشیل هستیم. این بار جهان به دست ما نجات داده می گردد.. قهرمان می تواند در مشکین شهر، در تبریز و در ایران متولد گردد. به امید روزی که مردم جهان داستان گریز از سال صفر را بخوانند و از سال صفر زمین را رقم نزنند!