تقویت میکروب ها زیر چتر آنتی بیوتیک - دکترای اقتصاد

شاید در سال های ابتدایی این پیروزیت عظیم بشریت به نظر می رسید که دیگر دوران مرگ زودهنگام براثر ابتلا به بیماری های عفونی به سرانجام رسیده است اما هرچه جلوتر آمدیم، بیشتر متوجه شدیم قصه ما و عوامل بیماری زای میکروسکوپی آن قدرها که فکر می کردیم، ساده نیست. مقاومت آنتی بیوتیکی این روزها به یکی از مهم ترین دغدغه های سلامت بشر تبدیل شده است. مصرف خودسرانه این ترکیبات یکی از مهم ترین علل افزایش نرخ مقاومت آنتی بیوتیکی به شمار می رود.

بنا به گفته دکتر نوشین محمدحسینی، سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو در یک نشست خبری که هفته گذشته به مناسبت هفته دنیای آگاهی رسانی داروهای آنتی میکروبیال برگزار گردید، کشور ما در رتبه دوم یا سوم دنیای در مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها قرار گرفته است.

این نرخ به ویژه در ماه های اخیر با شیوع بیماری کووید 19 در کشور افزایش یافته است. اما چرا مصرف آنتی بیوتیک ها تا این حد نگران نماینده است؟ مصرف خودسرانه آنها چه عواقبی به همراه دارد؟ آیا با ادامه همین رفتار شایع در جامعه می توان به عاقبت مبارزه با میکروب ها خوشبین بود؟

شاید بارها در رسانه های مختلف هشدارهایی را در خصوص مسائل ناشی از خود تجویزی آنتی بیوتیک ها و ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی شنیده باشید.

بر اساس اعلام سازمان بهداشت دنیای درصورتی که فرهنگ سازی مناسبی در جوامع برای مصرف صحیح آنتی بیوتیک ها شکل نگیرد و آنتی بیوتیک های مؤثر جدید نیز شناسایی نشوند تا سال 2050 سالانه شاهد در معرض خطر قرار دریافت بیش از 10 میلیون نفر در سراسر دنیا خواهیم بود. یعنی عوامل بیماری زا در کمتر از یک قرن از سلاح آنتی بیوتیکی بشر علیه خودش استفاده کردند.

این قرارمان نبود

حدود یک سال پس از کشف تصادفی پنی سیلین در سال 1307/ 1928 برخلاف انتظاری که در خصوص این ماده قدرتمند به وجود آمده بود، اولین نمونه مقاومت عفونت نسبت به این آنتی بیوتیک گزارش شد.

واقعیت این است که باکتری ها پس از مدتی قرارگیری در محیط حاوی آنتی بیوتیک با ایجاد جهش هایی در محتوای ژنتیکی خود، قادر به ایجاد سازوکار جدیدی در خود هستند و از آن برای مقابله آنتی بیوتیک استفاده می نمایند.

به همین دلیل پس از مدتی آنتی بیوتیک مصرفی بر سویه هایی از باکتری که پیروز شده اند خود را در این شرایط نامساعد زنده نگه دارند، کارساز نخواهد بود. در این شرایط چه باید کرد؟ چاره ای نداریم جز این که دست به دامان آنتی بیوتیک قوی تری برای از بین بردن باکتری های مقاوم بشویم.

این فرایند ایجاد سازوکار مقاومت در برابر شرایط نامساعد در باکتری ها یا به طورکلی عوامل بیماری زا مانند ویروس ها، قارچ ها و انگل ها متوقف نمی گردد، به همین دلیل باید هرچند وقت یک بار مواد ضدمیکروب جدیدی شناسایی و وارد بازار گردد که تا چند وقت دیگر که سرباز تازه نفس دیگری وارد میدان گردد، از گسترش عفونت جلوگیری کند.

دغدغه فراوری آنتی بیوتیک جدید

در سال های ابتدایی کشف آنتی بیوتیک ها این موضوع دغدغه عظیمی نبود، چراکه انبار ناشناخته عظیمی از ترکیبات شیمیایی در دسترس محققان بود و هرساله تعداد زیادی ترکیبات شیمیایی ضدباکتری جدید در آزمایشگاه های تحقیقاتی شناسایی و پس از مدتی روانه بازار می شدند. اما رفته رفته شناسایی ترکیب جدید که توان مقابله با عوامل عفونت زایی که حالا بسیار کارآزموده و قوی شده بودند، سخت و سخت تر شد.

کما این که اخیرا دانشمندان برای شناسایی آنتی بیوتیک های جدید، الگوریتم هایی را برای هوش مصنوعی توسعه داده اند که بتواند از میان میلیون ها ترکیب شیمیایی قابل فراوری، ترکیبات جدیدی را که ممکن است عملکرد ضد میکروبی داشته باشند، شناسایی و معرفی نمایند.

آنتی بیوتیک درمان کرونا نیست

بر اساس اعلام دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو، از ابتدای سال جاری همز مان با شیوع کووید 19 در کشور، آمار مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها در کشور شاهد افزایش بوده است. مصرف خودسرانه نه تنها در میان مبتلایان کووید 19 مشاهده شده ، بلکه حتی بعضی افراد به امید پیشگیری از این بیماری به مصرف آنتی بیوتیک ها روی آورده اند.

این در حالی است که کووید 19 نوعی بیماری ویروسی است که در حال حاضر درمان قطعی یا داروی پیشگیری نماینده برای آن شناسایی نشده است. بنابراین آنتی بیوتیک ها که برای از بین بردن باکتری ها طراحی شده اند، قطعاً نمی توانند تأثیری بر این بیماری داشته باشند.

این کار نه تنها سودی برای مصرف نماینده به همراه نخواهد داشت بلکه با اثرگذاری آنتی بیوتیک روی باکتری های مفید بدن، مانند باکتری های روده و از بین بردن آنها، فرد در برابر بیماری های عفونی مستعدتر خواهد شد. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که آنتی بیوتیک ها مواد شیمیایی بسیار قوی هستند که علاوه بر از بین بردن باکتری ها، بدن فرد را نیز تضعیف می نمایند. درنتیجه این اقدام به ظاهر پیشگیرانه با ضعیف کردن سیستم دفاعی، چه بسا فرد را برای ابتلا به کووید-19 مستعدتر نیز بکند.

جرم قطع خودسرانه کمتر از تجویز خودسرانه نیست

سوءمصرف آنتی بیوتیک فقط به مصرف خودسرانه محدود نمی گردد و بسیاری از افرادی که پزشک برای آنها درمان آنتی بیوتیکی تجویز می نماید، پس از برطرف علائم بیماری داروی خود را خودسرانه قطع می نمایند.

درحالی که تکمیل طول دوره درمان با آنتی بیوتیک برای از بین بردن تمام باکتری های بیماری زا بسیار مهم است. قطع مصرف در میانه راستا درمان موجب می گردد باکتری هایی که ضعیف شده اند اما از بین نرفته اند، از فرصت استفاده نموده و نسبت به آنتی بیوتیک مصرفی مقاوم شوند.

از سوی دیگر با افزایش آگاهی عمومی جامعه در خصوص عوامل بیماری زا، گاهی این تصور در ما ایجاد می گردد که پزشک معالجمان بهتر می داند! بگذارید با مثالی این موضوع را روشن تر کنم. همه ما می دانیم کووید 19 یا آنفلوآنزا بیماری های ویروسی هستند. حالا اگر به این بیماری ها مبتلا شویم و پزشک در نسخه ما در کنار داروهای تجویزی دیگر، نوعی آنتی بیوتیک نیز تجویز کند با خودمان می گوییم چطور نمی داند برای بیماری ویروسی آنتی بیوتیک مؤثر نیست؟ اما پزشک قطعاً بهتر از ما عامل بیماری را می شناسد.

در بسیاری از بیماری های ویروسی مانند کووید 19 که سیستم دفاعی بدن به شدت درگیر می گردد، باکتری های فرصت طلبی که در محیط وجود دارد، ممکن است دست به کار شوند و فرد را به نوعی عفونت ثانویه نیز دچار نمایند.

در این حالت پزشک معالج ممکن است براساس احتیاج بیمار و نوع عفونت باکتریایی به وجود آمده، در کنار داروهای تجویزی برای بیماری اصلی، آنتی بیوتیک خاصی برای از بین بردن عفونت باکتریایی به وجود آمده نیز استفاده کند.

مصرف صحیح آنتی بیوتیک ها آن قدر در سلامت فرد و جامعه نقش پررنگی ایفا می نماید که در بسیاری از کشورها، هیچ داروی آنتی بیوتیکی بدون نسخه پزشک فروخته نمی گردد. با افزایش آگاهی در خصوص سوءمصرف آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای ضد میکروبی، می توانیم مانع قدرتمند شدن عوامل بیماری زا شویم.

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه خبرنگاران